دانستن این که چه می خواهی اولین گام رسیدن به آن چیز است . " لوییس هارت"
چگونه به بیماران در مورد استریل بودن ابزار دندانپزشکی اطمینان خاطر بدهیم؟!
رازهای اتوکلاو
هر دندانپزشکی این سوال را به شکلهای مختلف از بیماران خود شنیده است که
آیا وسایل مطب شما تمیز هستند یا نه. این سوال به هر شکلی که مطرح شود یک
نکته کلیدی در خود نهفته دارد و آن اینکه مردم از بابت ابتلا به
بیماریهای مسری و عفونی نظیر ایدز و هپاتیت طی درمانهای دندانپزشکی
نگرانند. این موضوع که امکان انتقال این بیماریها طی درمانهای
دندانپزشکی به چه میزان است موضوع بحث این مقاله نیست و در این فرصت فقط
میخواهیم پاسخی دقیق به نگرانی بیماران در این زمینه ارائه نماییم؛ پاسخی
که هم خود ما را قانع کند و هم بیماران مطبمان را.
غیر از وسایل یکبار مصرف، سایر وسایل و ابزار دندانپزشکی طی چرخه
استریلیزاسیون برای استفاده مجدد آماده میشوند. عمده روش استریل کردن
وسایل دندانپزشکی نیز استفاده از حرارت مرطوب یا اتوکلاو است. از سالها
پیش استفاده از اتوکلاو کلاس B در مراکز دندانپزشکی از سوی وزارت بهداشت
الزامی شده است.
ما دندانپزشکان با اعتماد به اینکه وسایل را تمیز کرده و داخل اتوکلاو
قرار دادهایم، از استریل بودن آنها با اطمینان صحبت می کنیم؛ ولی آیا
واقعا از صحت عملکرد اتوکلاوهایمان مطمئن هستیم؟
دستگاه اتوکلاو نیز مانند هر وسیله مکانیکی و الکترونیکی دیگر میتواند به
دلایل مختلف عملکرد مناسب خود را نداشته باشد. روشهای مختلفی برای ارزیابی
صحت عملکرد اتوکلاو وجود دارد:
۱- تست فیزیکی:
تعدادی از این تستها در کارخانه و در مراحل تولید اتوکلاو و در چرخه کنترل
کیفیت مورد ارزیابی قرار میگیرند و یک سری تست مطبی نیز مانند تست
Bowie&Dick در دسترس دندانپزشکان هستند که عمق نفوذ بخار آب را نشان
میدهند.
۲- تست شیمیایی:
به صورت نوار یا ویال در بازار وجود دارند و نشان میدهند که شرایط لازم
برای استریل شدن وسایل ایجاد شده است یا نه. این تستها در ۶ کلاس یا نسل
عرضه شدهاند که نسلهای اولیه تک پارامتری بوده و فقط یکی از آیتمهای
دما، زمان یا فشار بخار آب را چک میکنند و چندان قابل اعتماد نیستند؛ از
جمله این تستها میتوان به چسب اتوکلاو که برای بستن شانها استفاده
میشود اشاره کرد. نسلهای جدید (پنج و شش) هر سه پارامتر را اندازهگیری
می کنند و تا حد زیادی قابل اعتماد هستند. در زمان خرید این تستهای
شیمیایی، ترجیحا از انواع کلاس ۶ را که به نوارهای TST نیز معروفند و هر سه
آیتم (Time- Steam- Temperature) را کنترل میکنند خریداری نمایید. تغییر
رنگ این تستهای شیمیایی احتمالا کارکرد صحیح اتوکلاو را نشان میدهد.
۳- تست بیولوژیک:
استاندارد طلایی صحت عملکرد اتوکلاو بوده و طی آن باسیل بسیار مقاوم در
برابر دما و غیر پاتوژن برای انسان داخل اتوکلاو قرار میگیرد . از بین
رفتن این باسیل مقاوم نشانه قطعی عملکرد صحیح اتوکلاو است.
چه زمانی باید از تستهای اتوکلاو استفاده کنیم؟
تست فیزیکی: ابتدای هر روز کاری و داخل اتوکلاو خالی از وسایل
تست شیمیایی: حداقل یک تست در هر سیکل کاری اتوکلاو
تست بیولوژیک: به صورت منظم هفتهای یکبار
بدیهی است که عملکرد صحیح یک سیکل کاری اتوکلاو، تضمینی بر کیفیت سیکل بعدی ندارد و در هر سیکل باید از تستهای شیمیایی استفاده کرد.
کالیبراسیون
از روشهای نگهداشت پیشگیرانه اتوکلاو و سایر تجهیزات پزشکی است که توسط
شرکتهای معتبر مهندسی پزشکی صورت گرفته و پس از بررسی همهجانبه عملکرد
اتوکلاو، گواهینامه کالیبراسیون برای آن دستگاه صادر میشود. انجام آن
حداقل سالی یک بار توصیه میشود.
چند پیشنهاد عملی:
۱- هنگام خرید اتوکلاو، قیمت دستگاه فاکتور اصلی در انتخاب اتوکلاو نباشد و
اتوکلاو کلاس B را از شرکتهای معتبر و دارای سابقه طولانی و پشتوانه علمی
که خدمات پس از فروش در زمینه مانیتورینگ و کالیبراسیون ارائه میدهند
تهیه نمایید.
۲- ترتیبی اتخاذ کنید که دستیار مطب یا کاربر اتوکلاو در خصوص نحوه کار با اتوکلاو آموزشهای لازم را ببیند.
۳- دفتری تهیه کنید که بتوانید مستندات تستهای شیمیایی را برای مدت مناسب در آن نگهداری کنید.
در این دفتر باید تاریخ، شماره سیکل، نام و امضای کاربر اتوکلاو مشخص باشد و
به ازای هر سیکل کاری اتوکلاو ، یک نشانگر شیمیایی باید موجود باشد.
۴- برای راه اندازی تست بیولوژیک، یک دستگاه انکوباتور و تعدادی تست
بیولوژیک تهیه نمایید. بعد از قرار دادن تست بیولوژیک داخل اتوکلاو، باید
آن را به مدت ۴۸-۲۴ ساعت داخل انکوباتور قرار دهید تا نتیجه قطعی مشخص شود.
۵- برای اطمینان کامل از صحت عملکرد اتوکلاو از ترکیب روشهای شیمیایی و بیولوژیک استفاده کنید و تنها به یک روش اکتفا نکنید.
۶- از خدمات کالیبراسیون شرکتهای معتبر مهندسی پزشکی برای ارزیابی سالانه اتوکلاو استفاده نمایید.